سيره پيامبر(ص) در آموزش قرآن پيشرو و كارآمد است/ تأكيد بر شيوه «بَلِّغُوْا عَنِّی وَلَوْ آيةَ»

مدير گروه مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بيان اينكه شيوه «بَلِّغُوْا عَنِّی وَلَوْ آيةَ» در صدر اسلام سامانه پيشرو و كارآمدی را تعريف می‌كرد، گفت: شخص با فراگيری يك آيه از قرآن، معلم قرآن به حساب می‌آمد و نه‌تنها حق تعليم بلكه وظيفه و تكليف هم داشت.

محمدعلی لسانی‌فشاركی، مدير گروه مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا) با بيان اين مطلب گفت: آموزش در همه عرصه‌ها يك اساس است و همه چيز بعد از آموزش قرار دارد، ضرورت آموزش وقتی زير سؤال برود مانند اين است كه بگوييم تربيت مثلاً كودك چقدر دارای ضرورت است و يا آموزشی كه پدر و مادر به فرزندانشان برای دنبال كردن راه و روش زندگی می‌دهند از خوردن و آشاميدن گرفته تا راه رفتن و همه مسائل ديگر به آموزش نياز دارد. با اين تفاوت در جاهايی مثل تربيت كودك همه چيز برای ما جا افتاده است كه يا به آن فكر نمی‌كنيم و يا اگر هم فكر كنيم ضرورت آن را متوجه می‌شويم. در عرصه‌های ديگر هم به همين شكل است، در ارتباط اسلام، قرآن و دينداری و فرهنگ دينی اساس، آموزش است.

پيامبر(ص) مسلمانی را با قرآن‌خوانی و قرآن‌دانی تعريف كردند

وی در ادامه افزود: برای يافتن پاسخ اين سؤال كه آموزش قرآن دارای چه ضرورتی است، بايد به سيره نبوی(ص) مراجعه كنيم و ببينيم كه پيامبر اكرم(ص) قولاً، فعلاً و تقريرأ در هر سه حوزه، آموزش را در كجا ديده‌اند و تا چه حد به آموزش توجه داشته‌اند. در يك عبارت كوتاه و جامع می‌شود اين‌طور بيان كرد كه پيامبر اكرم(ص) از آغاز دعوت به اسلام چنين عمل كردند كه مسلمانی را با قرآن‌خوانی و قرآن‌دانی تعريف كردند يعنی وقتی دقت كنيم می‌بينيم از نظر پيامبر اكرم(ص) مسلمانی كه مسلمان باشد ولی قرآن نخواند و قرآن نداند اصلاً مطرح نيست.

مدير گروه مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با اشاره به اينكه در زمان پيامبر(ص) هر وقت كه يك نفر ايمان می‌آورد پيامبر (ص) اين فرد تازه مسلمان شده را برای فراگيری قرآن به يكی از اصحاب می‌سپرد، تصريح كرد: بنابرين در سيره نبوی(ص) بلافاصله پس از ادای شهادتين بحث قرآن‌دانی و قرآن‌خوانی مطرح می‌شد. پيامبر اكرم(ص) اصولاً مسلمان را تعريف كرده است به كسی كه قرآن می‌داند و قرآن می‌خواند.

در زمان پيامبر(ص) شخص با فراگيری يك آيه از قرآن، معلم قرآن به حساب می‌آمد

لسانی‌فشاركی با تأكيد بر حديث «بَلِّغُوْا عَنِّی وَلَوْ آيةَ..» تأكيد كرد: منظور از قرآن‌خوانی و قرآن‌دانی كه در سيره پيامبر اكرم(ص) مطرح می‌شود اين نيست كه حجم و جزء مشخصی از قرآن را بدانيم و يا بخوانيم بلكه منطق آموزش ايشان اينگونه بود كه وقتی يك فرد مسلمان يك آيه از قرآن را فراگرفت و توانست آن آيه را بخواند، بلافاصله يك معلم خواهد شد برای فرد ديگر و اين «بَلِّغُوْا عَنِّی وَلَوْ آيةَ» يك سامانه بسيار طبيعی و در عين حال پيشرو و كارآمد را تعريف می‌كرد و بلافاصله شخص با فراگيری يك آيه از قرآن، معلم قرآن به حساب می‌آمد و نه تنها حق تعليم بلكه وظيفه و تكليف هم داشت.

وی در ادامه صحبت‌های خود با اشاره به اينكه افراد با دانستن چند آيه و يا چند سوره می‌توانند مبلغ قرآن كريم باشند اظهار كرد: آيه «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْكَ مِن رَّبِّكَ» همان سمتی را بيان می‌كند كه متعلق به پيامبر اكرم(ص) است و اين سمت چيزی نسيت جز آموزش و تبليغ قرآن كريم. پيغمبر اكرم(ص) اين چنين اعتبار و اعتماد به نفسی را در امر آموزش ايجاد كردند و به طور طبيعی اين سامانه را از همان آغاز فعال كردند. سامانه‌ای كه توسط خودش اداره می‌شد و مسلمانان خيلی زود اين امر را ياد گرفته بودند و تبديل به عرف و عادتشان شده بود كه همه نسبت به هم معلم و متعلم قرآن كريم هستند.

محمدعلی لسانی‌فشاركی در بخش ديگری از گفت‌وگوی خود با طرح اين سؤال كه آيا غير از خداوند، پيغمبر اكرم(ص) و ائمه اطهار(ع) و صحابه خاص پيامبر(ص) كه دست پرورده ايشان بودند كسی حق دارد روش آموزش قرآن را ابداع كند؟ تصريح كرد: جوابی كه ما برای اين سوال داريم و همواره به آن رسيده‌ايم «نه» است. اگر سؤال ديگری را مطرح كنيم و بگوييم كه جايگاه آموزش قرآن در ميان آموزش‌های ديگر از اين جهت كه آيا اين آموزش توقيفی است يا غيرتوقيفی؟ آيا اين آموزش محدود است و يا باز؟ آيا اين آموزش واحد است و يا متعدد؟ جواب همه اينها روشن است، اينقدر جايگاه آموزش قرآن كريم در مقايسه با آموزش‌های ديگر مهم و حساس است و اينقدر اتصال و ارتباط با همه مسائل اسلامی قرآنی و هر آنچه كه اساس نبوت و امامت و هدايت بر آن استوار است و ارتباط تنگاتنگ دارد، عقل حكم بر اين دارد كه قاعدتاً بايد توقيفی باشد.

هيچ جايی برای اعمال سليقه، ابتكار و ابداع شيوه آموزش قرآن وجود ندارد

وی در ادامه خاطرنشان كرد: وقتی به مأخذ و منابع رجوع می‌كنيم مسئله غير از اين نيست يعنی در تمام سيره پيغمبر اكرم(ص) هر چه بيشتر دقت كنيم به اين جواب به صورت قطعی‌تر دست می‌يابيم كه هيچ جايی برای اعمال سليقه، ابتكار و ابداع شيوه آموزش قرآن وجود ندارد. پيامبر(ص) از اول با تدبيرات دقيقی همه مسائل مربوط به آموزش قرآن را هم در وجه قرآنيت، يعنی در قرائت، لفظ و تعليم و هم در كتابت يعنی تعليم رسم‌الخط قرآن بيان كرده‌اند. پيامبر راه و روش را تببين و تعيين و صحابه نيز آن را اجرا می‌كردند.

مدير گروه مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه با اشاره به كتاب آيين قرائت و كتابت قرآن كريم در سيره نبوی(ص) كه توسط محسن رجبی قدسی تأليف شده است، گفت: در اين كتاب هر آنچه مطلب راجع به قرائت و كتابت قرآن كريم در زمان پيغمبر اكرم(ص) بوده است به صورت كاملاً مستند ارائه شده است. اگر تمام اين كتاب را زيرورو كنيد و همچنين تمام مستندات آن را مورد بررسی قرار دهيم به يك چيز خواهيم رسيد و آن هم اين است كه يك وحدت تعليم وجود داشته كه اجرای آن از طرف بقيه بوده است.

لسانی‌فشاركی با تأكيد بر اينكه دلالت‌های قرآنی نيز بر همين امر تأكيد می‌كند و آيه «وَیُزَكِّيهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ» راهی برای اينكه هر كسی بياييد و به شيوه خود قرآن را تعليم كند باز نمی‌گذارد، گفت: بعد از پيامبر اكرم(ص) چه در مسير تشيع و چه در مسير گسترده‌تر آن كه امروز از آن به جهان اسلام تعبير می‌كنيم جالب اين است كه بدون هيچ تفاوت مشخصی در طی قرن‌ها همچنان اين مسئله ادامه دارد.

رگه اصلی آموزش قرآن سيره نبوی(ص) تا به امروز در بلاد اسلامی جاری است

وی افزود: حتی تا امروز روز اين امر جاری است با اين تفاوت كه در يك قرن اخير متأسفانه مواجه می‌شويم با مسائل زيادی از اين قبيل كه شيوه‌ها، روش‌ها و اعمال سليقه‌های مختلف در چاپ و نشر و آموزش قرآن كريم شروع می‌شود. در عين حال رگه اصلی آموزش قرآن را اگر از سيره نبوی(ص) به ترتيبی كه گفته شد شروع كنيم در دو فضای اسلام شيعه و اسلام سنی بدون هيچ تفاوتی بين بلاد مختلف اسلامی آن رگه اصلی حتی تا امروز در جای جای جهان اسلام و در مملكت خودمان هم وجود دارد كه دقيقاً مطابق سيره نبوی(ص) است.

مدير گروه مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تصريح كرد: با وجود اينكه حداكثر در يك قرن اخير با شيوه‌ها و روش‌های مختلفی مواجه می‌شويم، پاسخ عقلی، تاريخی و قرآنی جز اين نيست كه يك وحدت رويه در آموزش قرآن در زمان صدر اسلام حاكم بوده و پيامبر اكرم(ص) در اين روش آموزش هيچ چيزی را فروگذار نكرده است، نه در آموزش به شكل شفاهی و نه در شكل كتابت و مكتوب آن و امروز متجاوز از 1400 سال عين زمان صدر اسلام بايد آن چيزی را كه در مورد آموزش قرآن در اختيار داشته باشيم را در اختيار داريم.

انجام تحقيقی 1000 صفحه‌ای با عنوان طرح جامع آموزش زبان قرآن

لسانی‌فشاركی ضمن اشاره به اينكه در امر آموزش و كتابت قرآن در زمان صدر اسلام سؤال بی‌جوابی نداريم، گفت: هر سؤالی كه در اين زمينه داشته باشيم يا جواب قولی از پيامبر اكرم(ص) داريم يا جواب فعلی و يا حداقل جواب تقريری و به اجماع مسلمانان قول و فعل و تقرير پيامبر اكرم(ص) هر سه حجت است. ما اين مطلب را در تحقيقی به طور گسترده به صورت تيمی برای مركز تحقيقات دانشگاه امام صادق(ع) در خرداد ماه سال 1379 انجام داديم و گزارش اجرای اين طرح را در 1000 صفحه و تحت عنوان طرح جامع آموزش زبان قرآن تحويل داديم.

وی در ادامه عنوان كرد: سال‌ها بعد كه اينگونه طرح‌ها را به داوری و مسابقه گذاشته بودند

طرح جامع آموزش زبان قرآن توانست رتبه برتر را به همراه طرحی ديگر از آن خود كند و سوابق آن در دبيرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی موجود است. در آن تحقيق ما اين مسئله را نشان داديم كه هيچ مسئله‌ای در امر آموزش قرآن در تعليم حضرت پيامبر فروگذار نشده است. به عبارت ديگر خواستيم اين را به طور مشخص به اثبات برسانيم و به اثبات هم رسيد وقتی پيامبر اكرم(ص) كه كارشان تعليم قرآن بوده است و سمت اين كار از سوی خداوند به ايشان اهداء شده است عملاً هيچ مسئله‌ای فروگذار نشده باشد جای اينكه كسی بخواهد وارد اين ميدان شود و چيزی به آن اضافه كند وجود ندارد.

مدير گروه مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه تأكيد كرد: برای اينكه جامع‌تر و دقيتر بيان كرده باشيم بايد بگوييم اگر جايی برای آموزش پيامبر(ص) باقی مانده باشد می‌شود گفت در حد فنون كلاس‌داری و آن هم با حفظ مبانی اصول قاعده كه تعيين شده است خواهد بود. با رعايت اين قواعد كه ما دليلی برای تخطی از آن نداريم تنها می‌توان به مسائلی در حد آداب معاشرت، كلاس‌داری و آغاز و پايان كار پرداخت همراه با اين قيد كه در مواردی كه قواعد و اصول وجود دارد حق تخطی را نخواهيم داشت.

در صدر اسلام تعليم قرآن به مثابه تعليم يك زبان بوده است

لسانی‌فشاركی اظهار كرد: در سيره نبوی(ص) و سيره معصومين(ع) و اصولاً صدر اسلام تعليم قرآن به مثابه تعليم يك زبان بوده است، تعليم يك زبان چقدر مسائل ريز و چقدر دارای عمق و گستردگی است ما با اين جامعيت می‌خواهيم بگوييم تعليم پيامبر اكرم(ص) آنچنان جامعيتی داشته است كه حتی در حد آموزش يك زبان و نه در حد يك متن محدود بوده است يعنی آنچان كه وقتی قرآن به درستی آموخته می‌شد يكی از نتايج ضمنی و حاشيه‌ای آن اين خواهد بود كه قادر خواهند بود به زبان قرآن با هم صحبت كنند. پيامبر اكرم(ص) با اين جامعيت به امر آموزش قرآن اهتمام ورزيده‌اند و در طول 23 سال تمام آنچه را بايد در اين زمينه انجام می‌داده اند را انجام داده‌اند و هيچ چيزی را نگذاشته‌اند تا كسی بخواهد آن را انجام دهد.

ادامه دارد....

منبع: خبرگزاری قرآنی ایران